Ο Νερόμυλος του Ι. Ταρτόρα είναι ο μοναδικός από τους 9 νερόμυλους που υπήρχαν στη Μελίτη και δεν έχει καταστραφεί.

Ο ισόγειος χώρος του κτιρίου στεγάζει 3 αλεστικούς μηχανισμούς .

Οι δύο αλεστικοί μηχανισμοί λειτουργούσαν με νερό και ο τρίτος με πετρέλαιο.

Ο τρίτος μύλος με το πετρέλαιο εγκαταστάθηκε αργότερα, όταν   άρχισαν τα προβλήματα με το νερό και χρησιμοποιήθηκε  μόνο για το άλεσμα ζωοτροφών και όχι για αλεύρι.

Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

Κάτω από τις μυλόπετρες,  σε έναν υπόγειο χώρο  ήταν εγκατεστημένος ο κινητικός μηχανισμός, δηλ. η φτερωτή με τα εξαρτήματα  της.

Για να «κινήσει» ο μύλος, ο μυλωνάς άνοιγε την παροχή του νερού, το οποίο άρχιζε να εκτοξεύεται και να χτυπά τα φτερά της φτερωτής.   Η κίνηση μεταδιδόταν με τον κατακόρυφο άξονα απευθείας στην πάνω μυλόπετρα  η οποία γύριζε και άλεθε το  άλεσμα  που έπεφτε από την σκάφη.

Μετά και ώσπου να αδειάσει η σκάφη, ο μυλωνάς, ήταν ελεύθερος να ασχοληθεί με άλλες δουλειές του μύλου

Από τη συνεχή τριβή οι μυλόπετρες γίνονται λείες   και το αλεύρι δεν βγαίνει καλά αλεσμένο. Τότε οι μυλόπετρες χρειάζονται πελέκημα με το μυλοκόπι για να «αγριέψουν» και να γίνουν κοφτερές. 

ΤΟ ΝΕΡΟ

 Η διοχέτευση του νερού γινόταν με αυλάκια που ξεκινούσαν από το ποτάμι και κατέληγαν στον νερόμυλο.

«Τα αυλάκια αυτά τα καθαρίζαμε. Από 1 – 1,5 μέτρο γέμιζαν χώμα , ξύλα, χόρτα που ερχόταν από πάνω απ΄ το βουνό και εμείς τα καθαρίζαμε με τα χέρια» λέει η κόρη του ιδιοκτήτη.

Δύο τρεις εβδομάδες κρατούσε το καθάρισμα, για να έχει το χειμώνα νερό. Ξεκινούσαμε από εδώ και πηγαίναμε μέχρι πάνω την Αχλάδα για να τα καθαρίσουμε.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Όπως μας είπε η γυναίκα του Ι. Ταρτόρα ο μύλος αυτός όπως και όλοι οι νερόμυλοι της Μελίτης υπήρχαν εδώ από τους Τούρκους. «Ήταν, τότε σαν μία μικρή καλύβα και το νερό έτρεχε»…

Σύμφωνα με απογραφικά στοιχεία μετά την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους, στα τότε όριά του βρέθηκαν περίπου 6000 νερόμυλοι κατά τα τρία τέταρτα καταστραμμένοι. Από αυτούς σχεδόν οι 5500 ήταν τούρκικοι και περιήλθαν στο ελληνικό δημόσιο που τους νοίκιαζε σε ιδιώτες.

Ο Ι. Ταρτόρας αγόρασε το μύλο. Ο ίδιος έμενε στον κάτω μαχαλά. Στη συνέχεια , δουλεύοντας , έκανε το σπίτι από πάνω και άλλαξε μαχαλά.

Η ΔΟΥΛΕΙΑ

Η εποχή την οποία είχαν περισσότερη δουλειά ήταν το φθινόπωρο και η άνοιξη.

Δεν δούλευαν καθόλου το καλοκαίρι γιατί δεν είχε νερό .Στέρευε το ποτάμι.

Το φθινόπωρο είχαν περισσότερη δουλειά γιατί οι άνθρωποι μάζευαν τροφή για τον χειμώνα και την άνοιξη γιατί κόντευε το Πάσχα.

Δεν είχαν σταθερό ωράριο. Πολλές φορές δούλευαν και όλο το βράδυ για να μπορέσουν να εξυπηρετήσουν τους πελάτες τους.

Οι μύλοι άλεθαν για τα γύρω χωριά Λόφους , Βεύη , Κέλλη, Σιταριά….  Οι πελάτες πλήρωναν σε γέννημα, σε τσουβάλι.

Σε κάθε εκατό κιλά που αλέθανε έπαιρναν δέκα κιλά σιτάρι, καλαμπόκι, βρίζα…

Η αμοιβή που έπερναν λεγότανε «Το δίκιο».  Το Δίκιο που μάζευαν  το  πουλούσαν.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ

Οι νερόμυλοι που αλέθουν αλεύρι σταμάτησαν  περίπου το 60 με 65.

Τότε βγήκε το έτοιμο αλεύρι από άλλους μύλους που ήταν εργοστάσια.

 Μετά που σταμάτησε το νερό και μετά τον αναδασμό ο καθένας χάλασε τα αυλάκια που ήταν μπροστά του.

Ενδιαφέρθηκαν, από άλλα χωριά, να πάρουν τις μυλόπετρες,  αλλά δεν τις δώσανε οι ιδιοκτήτριες  για να μη μείνει ένα τεράστιο κενό  μέσα στο ισόγειο.